Memento, çözülmesi yani anlaşılması zor olduğu kadar çekilmesi ve kurgulanması da oldukça emek, zekâ ve yetenek isteyen bir yapım.  Ancak karşımızda Memento’dan sonra Inception, Prestij, Çelik Adam ve Batman serileri gibi çok başarılı filmlere imza atabilmiş bir yönetmen bulunmakta:  Christopher Nolan. Beyin yakıcı filmler arasında çok özel bir yere sahip olan Memento’nun bir milyon kişinin oylaması sonucu oluşan IMDB puanı 8.5…

Memento (2000) – Akıl Defteri Fragman / Trailer İzle

Filmin anlaşılmasını zorlaştıran en önemli unsur onun seyircilere bir puzzle gibi yüzlerce parçaya ayrılmış bir halde sunulması. Üstelik filmde zamansal algı da alt üst edilmiş vaziyette. Film sondan başa doğru ilerlemektedir ama kendi içerisinde bile bu sıralamayı bozan sahneler bulunmaktadır. Siyah beyaz çekimler filmin kronolojik sıralamasına uyarak ileriye doğru akarken; renkli bölümler bunun tam tersidir. Dolayısıyla Memento, hem izleyiciler hem de filmin yapımcıları açısından zor bir film.

Bu yazıda filmin yüzlerce parçaya ayrılmış bölümlerinin birleştirilerek kronolojik olarak doğru sıraya konulmuş halini bulacaksınız ki bu Memento filmi analizinde karşılaştığım en zor ve vakit alan uğraş oldu. Bir başka yazıda filmin gizemlerini, filmde yer alan çok ince detayları ve filmin belki de hiç düşünmediğiniz ya da görmediğiniz yönlerini paylaşmayı düşünüyorum.

Filmin Kronolojik Sıralaması

Final sahnesi dışında filmin tamamını Leonard’ın anlattığı ve onun gördüğü ya da hayal ettiği gibi seyrediyoruz. Leonard karısını öldüren John G. adlı kişinin peşindedir ve onu bulmak için olağanüstü bir çaba sarf etmektedir. Leonard sadece intikam için yaşadığını söylemektedir. Ancak final sahnesinde Leonard’ın gerçekleri işine geldiği gibi değiştirdiği ve kurguladığı hayali dünyasından çıkarız. İşte bu final konuşmasında öğrendiklerimiz ve film boyunca gördüklerimizden yola çıkarak filme puzzle parçaları gibi serpiştirilen olayları şöyle birleştirebiliriz.  

Leonard bir sigorta şirketinde çalışan ve yanlış beyanları araştıran bir elemandır. İnsanların söyledikleri yalanları veya yanıltıcı beyanları bulma konusunda uzmanlaşmıştır. Muhataplarının gözlerine ve beden dillerine bakarak onların doğruyu söyleyip söylemediklerini anlayabilmektedir. Konuştuğu kişilerin yüzüne ve gözleri bakma istediğinin temelinde onun bu uzmanlığı yatmaktadır. 

Şirket, Leonard’ı Sammy adlı bir müşteriye gönderir. Bu kişi geçirdiği bir kaza sonrasında kısa süreli hafıza kaybı yaşamakta ve neler olduğunu aklında tutamamaktadır. Sigortadan para almak isteyen bu adam aslında bir sahtekârdır. Leonard onun gözlerine baktığında adamın yalan söylediğini anlar ve onu farklı testlere soktuktan sonra onun yalan söylediğini ortaya çıkarmayı başarır.

Leonard’ın karısı evde iki kişi tarafından saldırıya uğrar. Leonard onu kurtarmak isterken başından darbe alır ve onun kısa süreli hafıza kaybı sorunu burada başlar. Kendisine son hatırladığı şey sorulduğunda karısının öldüğü anı hatırladığını söylemesinin nedeni budur. Ancak karısı saldırıda ölmemiş ve yaralı kurtulmuştur. Bu bilgiyi filmin resmi sitesinde saldırıyı anlatan gazete haberinde de bulabilirsiniz. Filmde Leonard’ın ağzından sanki Sammy’nin başından geçmiş gibi dinlediğimiz olaylar aslında Leonard’ın hikâyesidir ve Sammy, Leonard’ın ta kendisidir.

Dolayısıyla dinlediğimiz bu hikâye aslında Leonard ve karısına aittir; zaten gerçek Sammy’nin karısı yoktur ve diyabet hastası olan kişi Leonard’ın karısıdır. Leonard gerçekleri ya da anıları kendi istediği gibi değiştirmektedir. Çünkü onun peşinde olduğu şey aslında gerçekler değildir. Zaten Leonard anıların yanıltıcı olabileceğini bunların kayıt değil yorum olduğunu düşünmektedir.  

Leonard hastaneden kaçar ve Teddy’yi bulur. Kaçma sözcüğünü kullanma nedenim filmin orijinal sitesinde yer alan gazete haberinde bu ifadenin kullanılması… Burada senaryoya Teddy dahil olur. Teddy, Leonard’ın karısına yapılan saldırı olayını araştırmak için görevlendirilen polistir.  Onun Teddy’ye gitme nedeni saldırı olayı sırasında Teddy’nin evde ikinci bir saldırgan olduğuna inanan tek kişi olmasıdır. Hatırlarsanız Leonard karısına yapılan saldırı sırasında evde iki kişi olduğuna polislerin inanmadığını söylemişti. Ama Teddy ona inanmıştır. Hastaneden kaçıp onun yanına geldiğinde Leonard’ın intikam almaya hakkı olduğu düşünür. Daha sonra da adı John G. olan bu saldırganı arayıp bulmasına ve öldürmesine yardımcı olur. Hatta Leonard saldırganı öldürdükten sonra onun mutlu olduğu anın fotoğrafını bile çeker. Ancak John G. öldükten sonra hem Leonard ve hem de Teddy için olaylar çok farklı bir duruma evrilir:

Leonard, karısına saldıran bu kişiyi bulup öldürdüğü zaman hayatına anlam katan amaçtan yoksun bir hale gelir. Onu canlı tutan en önemli dürtüsü intikam alma hissidir. Bu his ortadan kalkınca yaşaması için bir amacı kalmayacak ve hatta karısının ölümüne kendisinin neden olduğu gerçeği ile yüzleşmek zorunda kalacaktır. İşte bu nedenle Leonard, Teddy’nin kendisine verdiği ve John G.’yi bulmasını sağlayan dosyadan bazı sayfaları koparıp atar. Bunu yapma nedeni asla çözülemeyecek bir bulmaca meydana getirmek istemesidir.

Teddy, Leonard’ın hafıza sorunu yaşamasına rağmen onun gerçek John G.’yi öldürdüğü zaman bunu unutmayacağını düşünür ama umduğu gibi olmaz ve Leonard onu öldürdüğünü unutur. Teddy, Leonard’ın bu zaafından yararlanabileceğini düşünür ve bir plan yapar. Leonard, karısını öldürdüğünü düşündüğü John G. isimli birisi aramaktadır. Bunu çok iyi bilen Teddy, Leonard’ı isim benzerliği olan bir uyuşturucu satıcısının onun aradığı kişi olduğuna inandırmaya çalışacaktır.

Sonuç olarak gerçek John G. Leonard tarafından öldürüldükten sonra oluşan tablo şudur:Leonard, John G.’yi öldürdüğünü unutur ve başka John G.’lerin peşine düşmek ister. Teddy ise onun bu zaafından en iyi şekilde yararlanmayı planlar. Kronolojik sıralamaya kaldığımız yerden devam edelim.

Uyuşturucu satıcısı Jimmy, Leonard’ın oteldeki varlığından haberdar olur çünkü uyuşturucu alışverişini bu otelde yapmaktadır. Lobi görevlisi, Leonard’ın sürekli fotoğraf çektiğini görünce şüphelenir ve Jimmy’e ondan bahseder. Satıcı Jimmy, Leonard’ı gözlemler ve onun kendisi için zararsız birisi olduğunu düşünür. Onu görür görmez tanımasının, ondan korkmamasının ve ona hafıza adamı diye seslenmesinin nedeni buydu. Bu tanımlamanın aynısını Natali de kullanacaktır. Çünkü satıcı Jimmy, kız arkadaşı olan ve barda çalışan Natali’ye ondan bahsetmiştir.

Teddy, Jimmy ve ortağı Dodd’la uyuşturucu satın almak üzere bir anlaşma yapar. Jimmy’nin burada bahsettiği ortaklardan birisi Dodd’tur. Anlaştıkları gün geldiğinde Jimmy, Natali’ye Teddy adlı birisi ile buluşacağını söyler ve evden çıkar. Bir daha geriye dönemez çünkü Leonard onu kendi karısının katili zannederek öldürecektir.

Teddy, Leonard’ı buluşmanın gerçekleşeceği gün otel odasından telefonla arar. Ancak bu ilk araması değildir. Bunu Leonard’ın cümlelerinden anlarız. Konuşmanın başlangıcında Leonard ona Sammy’nin hikayesini ve kendi durumunu anlatır. Bu konuşma devam ederken Leonard koluna yazdığı “Telefonlara asla cevap verme” yazısını görür ve ona kim olduğunu sorar. Teddy endişe ederek telefonu kapatır.

Leonard, lobiyi arar ve odaya hiçbir telefon bağlamamasını ister. Teddy, telefonlarına cevap vermesi için Leonard’a haber gönderir ancak Leonard telefonları açmayacağını söyler ve kapıyı kapatır. Teddy, Leonard’ı yanlış yönlendirmek zorundadır aksi takdirde planı bir işe yaramayacaktır. İşte bu nedenle onu aramaya devam eder ancak Leonard telefonları açmaz. Teddy, bu kez kapının altından bir zarf attırır. Zarfın üzerinde çağrımı aç yazılıdır. Leonard kendi fotoğrafını görünce bu kez telefonu açar. Teddy, telefonda ona Jonh G.’yi bulduğunu, onun bir uyuşturucu satıcısı olduğunu ve onunla buluşma ayarladığını söyler. Bu aramayı otel lobisinden yapar çünkü artık Leonard’ı doğrudan Jimmy’nin üzerine gönderecektir.

Leonard’ın gerçekleri kabul etmemek için direnmesinin nedeni nedir?

Leonard, karısına fazla insülin enjekte ederek onun ölümün neden olmuştu.  Bu olaydan sonra onu gözetim altına altıkları bu yer bir akıl hastanesiydi. Yaşamak için hiçbir amacı olmayan birisinin hayata tutunması mümkün değildir. Leonard’ın yaşama tutunmak için bir nedene ihtiyacı vardı. Gerçekleri kendine göre değiştirmesinin temel nedeni budur.

Leonard neden karısının saldırıda öldüğünü hayal etmektedir?

Leonard, karısının saldırıda öldüğünü hayal ederek bir taşla iki kuş vurmaktadır. Böyle düşünerek hem karısının ölümüne neden olduğu gerçeğini inkar etmiş hem de yaşamak için intikam gibi güçlü bir amaç edinmiş olmaktadır. Mutlu olmak için kendisine yalanlar söylemeye ihtiyacı vardır.

Leonard neden sürekli Sammy Jankis’ın hikâyesini tekrar etmektedir?

Leonard, Sammy’nin hikâyesi kendi durumuna benzediği için onu diğer insanlara anlattığını söyler. Ama aslında bu hikâyeyi tekrarlama nedeni kendini unutmamaya koşullandırmaktır. Eline Sammy Jankis’ı hatırlatan yazıyı kazıma nedeni budur. Bunu sürekli tekrar etmeli böylece karısının ölümüne neden olan kişinin başkası olduğunu kendisine inandırmalıdır.

Teddy, bagajda gördüğü parayı alabildi mi?

Ben Teddy’nin bagajdaki parayı aldığını düşünüyorum. Parayı aldığını gösteren sahne şu: Teddy burada arabanın içinde ve cam henüz kırılmış değil. Leonard’ın arabayı kilitlemediğini anlıyoruz. Yani Teddy kolaylıkla bagajı açabilir. Burada arabadan çıkarken söylediği bir cümle dikkatimizi çeker. Cümle şu: “Benim için zevkti Lenny!” Teddy parayı aldığı için bu cümleyi söylemekte aksi takdirde sadece uyuşturucu satıcısının ölmesi Teddy’nin bu cümleyi söyleme nedeni olamaz. Teddy henüz arabayı Leonard’tan alamadı ve onu şehir dışına gönderemedi. Teddy’nin yapılan işten memnun kaldığını gösteren bu cümle onun parayı aldığını göstermektedir.

Teddy ve Natalie tanışıyorlar mı?

Natalie’nin çalıştığı bara bir polisin gelerek Leonard’ı sorduğunu biliyoruz. Burada burada bahsedilen polisin Teddy olup olmadığı net değil. Leonard hastaneden kaçtıktan sonra onu arayan sıradan bir polis memuru da olabilir. Bu konuşmada Teddy’nin sürücü belgesindeki fotoğrafını gören Natalie onu tanımadığını ama yüzünün tanıdık geldiği, barda ona servis yapmış olabileceğini söyler. Daha önce bara gelen ve Leonard’ı soran polis memuru eğer Teddy olsaydı Natalie büyük olasılıkla onu tanırdı.

Ayrıca Teddy çok kıvrak zekâya sahip zeki birisi. Daha önce Natalie ile yüz yüze konuşsalardı onu unutmayacağını düşünüyorum. Arabada onun fotoğrafına bakmak istediğini görüyoruz. Belli ki onun yüzünü görmek ve kim olduğunu anlamak istiyor. Ancak baktığı fotoğraf net değildi. Bir başka sahnede Teddy, fotoğraflara bakan Leonard’a yaklaşır ve dikkatle fotoğrafları süzer. Natali’nin kim olduğunu öğrenmek istediği açıkça görülüyor. Demek ki onun kim olduğunu tam olarak bilemiyor. Ayrıca Teddy Natalie’nin kendisini tanımadığını söylemektedir.

Sonuç olarak Natalie ve Teddy’nin daha önce barda karşılaşsalar bile birbirlerini tanımadıklarını söyleyebiliriz.

Teddy, Leonard’a başka cinayetler de işletti mi?

Büyük olasılıkla evet. Tedy ve Leonard arasında barakada geçen bu konuşmada gerçek John G.’nin bir yıl önce öldürüldüğünü anlıyoruz. Peki, bu süre içerisinde Leonard başka John G.’lerin peşine düştü mü? Burada iki olasılık var. İlk olasılık Leonard’ın gerçek John G.’yi öldürdükten sonra bir yıl boyunca olmayan birisi aramış olması. Ancak Leonard hızla sonuca ulaşabilen zeki birisi. Bir yıl boyunca boşa kürek çektiğini düşünmek ona tam olarak uymuyor. Bu yüzden bence bu düşük bir olasılık. İkinci olasılığımız şu: Teddy, Leonard’ın bu zaafından yararlanarak ona başka birilerini daha öldürttü. Teddy’nin  “Bu işte bu yüzden bu kadar iyisin.” demesi ona başka işler de yaptırdığını gösteriyor.

Leonard, gerçekten hafıza sorunu yaşıyor mu? Yoksa bu bir tür numara mı?

Leonard, saldırıda başından darbe aldığı zaman gerçekten kısa süreli hafızasında sorun yaşamaya başladı. Aksi takdirde bu kadar çok sevdiği karısını öldürmesi mümkün olamazdı. Ayrıca film boyunca sayısız yerde onun kısa süreli hafıza sorunu yaşadığını gördük.

Ancak film içerisinde aklımızın karıştıran bazı sahneler de yer almaktadır. Örneğin Leonard, Dodd’u şehir dışına bıraktıktan sonra Natalie’nin evine geldiği sahneye bakalım. Bildiğiniz gibi Natalie, Leonard’ı yanlış yönlendirek Dodd’un üzerine göndermiştir. Leonard bu konuşma sırasında birden şöyle söyler “Yanlış bir şeyler var. Başka birini daha öldürmeye itiliyormuşum gibi hissediyorum.” Leonard’ın burada bahsettiği ve öldürmüş olduğu kişi kim olabilir? Kendi karısı olamaz; çünkü Leonard başka birisini daha öldürmeye itilmekten bahsetmektedir. Karısını öldürmesi için kimse onu yönlendirmedi. Zaten karısının başkası tarafından öldürüldüğünü düşünmektedir. Dodd’u da öldürmediğine göre onun bu sözlerle uyuşturucu satıcısı Jimmy’i kastettiği kesindir. Yani Leonard aslında hatırlamaması gereken bu cinayeti hatırlamaktadır.

Bir diğer sahneye geçelim. Teddy, Leonard’ı Jimmy’nin üzerine gönderirken ona şöyle söyler (otel dışında ayrı arabalara bindikleri sahnede): “Onu yalvart.” Teddy, Leonard’ın onu öldüreceğini bilmektedir ve öldürmeden önce onu yalvart demektedir. Leonard’ın Teddy’i öldürdüğü sahneye gelelim. Sahneyi dikkatle izlersenin Lenny’nin Teddy’i öldürmeden önce onun yalvarmasını istemektedir. Adeta onun daha önce söylediği söze bir gönderme yapmaktadır.

Leonard, Sammy’den bahsederken önce onun bir sahtekar olduğunu söyler. Ancak daha sonra Sammy hakkında yanıldığını söylemektedir. Yani Leonard gerçeklerle kendi istediği gibi oynamaktadır ve aslında verdiği bilgiler güvenilir değildir.

Teddy, Leonard’ın karısının diyabet hastası olmadığından bahsederken Leonard’ın kalıcı hafızası ona değiştirdiği anısının ne olduğunu gösterir. Karısı yatakta otururken ona iğne yaptığını görür. Ancak Leonard, karısının diyabet hastası olmadığı yalanını tekrar etmeye başlar ve daha önce bahsettiği koşullandırmayı devreye sokar. Bunun üzerine tekrar kendi istediği anıyı görmeye başlar. Bu gördüğü anısında artık ona iğne yapmadığını ve onu çimdiklediğini görmektedir.

Tüm bunları göz önünde tutarak Teddy’nin gerçekten hafıza sorunu yaşayıp yaşamadığı sorusunu şöyle cevaplayabiliriz. Teddy, saldırıda aldığı darbe sonucu gerçekten hafızasında sorun yaşamaya başladı. Karısına fazla ilaç enjekte etmesinin nedeni buydu. Ancak daha sonra kısa süreli hafıza sorunu devam etse de sadece inanmak istediği anıları hatırlayabileceği bir yol keşfetti: Koşullandırma. Bu yolla kendi istediği anıları kendi istediği gibi hatırlayabileceğini gördü. Gerçeklerden kaçarak yaşamasının tek yolu buydu. Onu çok iyi anlayan Teddy bunu şöyle ifade eder: “Sanırım sana sadece olmasını istediğin gerçekleri hatırlatabiliyorum.” Bence Teddy’i yeni John G. olarak seçmesinin nedeni sadece ona kızgın olması değil; onun gerçekleri bilen ve onları hatırlatan tek kişi olması da onu öldürmek istemesinin bir başka nedeni.

Leonard’ın kendi göğsünün üzerinde gördüğü yazı ne anlama gelmektedir?

Leonard, Jimmy’i öldürdükten sonra ve bu olayı tam olarak unutmadan önce dövmeciye giderken gözlerini kapatır ve kendisini karısı ile hayal eder. Bu kez göğsünün üzerinde şu yazı vardır: I have done it. Bu yazının yaptım, başardım gibi anlamlara geldiğini söyleyebiliriz. Hatırlarsanız daha önce Natalie ona buraya ne yazacağını sormuştu. Teddy, bu soruyu John G.’yi kastedecek şöyle cevaplamıştı: “Belki onu bulacağım zaman içindir.” Onun gerçek John G.’yi öldürdükten hemen sonra çektiğini fotoğrafta yine göğsünü işaret ettiği görülmektedir. Teddy, karısının öldüğünün ve onu geri getiremeyeceğinin farkında. İşte bu yüzden sanki eşi hayattaymış gibi düşünerek ona yani eşine katillerden intikam aldığını bu şekilde gösteriyor. İronik olan hayatta olan eşine, onun katillerini öldürmeyi başardığını söylemesi. Ancak bu ironi zaten onun tüm hayatını kaplamış bir halde.

Leonard, Teddy’e ait plaka numarasını yanlış mı hatırlıyor?

Filmin sıralamasına bağımlı kalmadan kronolojik sıralamaya göre plakaları nasıl gördüğümüze bakalım. Leonard, uyuşturucu satıcısını öldürdükten ve Teddy ile konuştuktan sonra arabasına geçer ve Teddy’nin plakasını not kağıdına yazar. Bu sırada ekranda Teddy’nin arabasının plakası görülmektedir.

Teddy’nin arabasının plakası şu:  SG13 7IU

Leonard’ın not kağıdına yazdığı plaka: SG13 7IU (Şu ana kadar herhangi bir sorun görülmez.)

Dövmeci, Leonard’ın sol bacağının üzerine plaka numarasını yazarken içeriye Teddy girer. Bu sırada dövmeci “n” harfini kazımaktadır. Teddy içeriye girdiğinde dövme makinesinin sesi kesilir. Yani kadın herhangi bir işlem yapmaz ve ona dışarıya çıkmasını söyler. Leonard ve Teddy birkaç cümle konuştuktan sonra kadın dövme yapmaya devam etmek için makineyi çalıştırır. Ama bu kez plaka numarasının bir anda yazılıp bittiği üstelik dövmeci “ı” harfi yerine 1 yazdığı açıkça görülüyor.. Bu sırada Leonard plakayı yazıldığı gibi değil doğru şekilde okumaktadır. Onun plakayı daha önce aldığı nota bakarak okuduğunu düşünebiliriz. Ama sonuç değişmez; gördüğümüz görüntüdeki plaka numarası farklı. Leonard’ın zihninin olayları istediği gibi değiştirdiğini ve bunu yaparken bazı hatalar yaptığını göstermektedir.

Dövmecinin kazdığı plaka: SG13 71U

Daha ileride bulunan bir başka sahneye baktığımızda (Dodd’u otelden çıkardıkları sahne) kadraja özenle alınan aracın plaka numarasının dövmeci kadının kazıdığı plaka ile aynı olduğunu görürüz. Yani “ı” harfi gitmiş ve yerine 1 rakamı gelmiştir. SG13 71U. Yani dövmeci kadının kazıdığı yanlış plaka numarasını bu kez Teddy’nin aracında görürüz. Leonard’ın zihni plakanın böyle olduğunu düşünmektedir. Üstelik Teddy’nin gerçek plakasının şu an gördüğümüz plakadan fiziksel olarak farklı olduğunu görebiliriz. 3 ve 7 rakamları arasındaki boşluk bu plakada yok olmuştur.

Son olarak Natalie’nin verdiği evraklara bakalım. Teddy’nin plakasının bu evraklarda hatasız olarak yazıldığı görülmekte. Lanırd evraklarda gördüğü bu plakayı karşılaştırmak için bacağındaki dövmeye baktığında dövmede 1 rakamını görmez; aksine sürücü belgesinde yazılan harfi görür. Hâlbuki dövmeci oraya açıkça “ı” yerine 1 rakamını kazımıştı.  

Sonuç olarak Leonard’ın zihninin gerçekleri inanmak istediği gibi değiştirdiğini ve neye inanmak istiyorsa onu gördüğünü anlıyoruz.

Akıl Defteri (2000) Filmi Tek Parça Full HD Nasıl İzlenir?

Memento Filmi türkçe dublaj ve türkçe alt yazılı seçenekleri ile Youtube platformunda yayınlanmıştır. Youtube web sitesi veya mobil uygulaması üzerinden üye bilgileriniz ile giriş yaparak kesintisiz olarak seyredebilirsiniz.